Introductie

In iedere taal wordt gebruik gemaakt van gebaren. In de ene cultuur wat gematigder dan andere, maar gebaren zijn in iedere taal een belangrijk hulpmiddel in de communicatie. Dat zien we ook terug in onze interculturele communicatietraining. Met gebaren kunnen we onze woorden accentueren en in sommige gevallen is het zelfs makkelijker om je uit te drukken met hulp van gebaren dan alleen met woorden. Uit onderzoek blijkt dat je deze gebaren niet kopieert van anderen, maar dat je ze vanzelf maakt, passend bij je moedertaal.

De taal die je spreekt bepaalt hoe je gebaart. Zelfs als je een vreemde taal vloeiend spreekt, verraden je gebaren nog je moedertaal. Onderzoek toont nu aan dat deze gebaren een wezenlijk onderdeel van de taal vormen. Je leert ze niet door ze af te kijken bij anderen, maar vanzelf als je je moedertaal leert.

Wat is de functie van deze gebaren?

Aangezien blinde mensen ook gebaren maken, kan het niet alleen voor beter begrip zijn. Bovendien staan we ook dikwijls uitbundig te gebaren als we met iemand bellen. Wie spreekt, die gebaart. Wij gebruiken taal dus multimodaal: niet alleen met woorden en zinnen, maar ook met gebaren. Ook bij het leren van een nieuwe taal helpen gebaren en handelingen. Het maken van gebaren blijkt bijvoorbeeld te helpen bij het vinden van woorden en het verwoorden van je gedachten.

Spontaan of aangeleerd

Gebaren kun je met je hele lichaam maken. Je kunt bijvoorbeeld je schouders ophalen als je iets niet begrijpt of je hoofd schudden als je het ergens niet mee eens bent. Ook met je gezicht kun je gebaren maken, zoals het uitsteken van je tong of het geven van een knipoog. Bij gebaren denken we vaak eerst aan de tekens die we andere geven met onze vingers, handen en armen. Uit onderzoek blijkt dat sommige gebaren spontaan uit het niets ontstaan wanneer we spreken en hebben ook alleen betekenis in combinatie met woorden. Andere gebaren zijn aangeleerd en worden alleen verstaan binnen bepaalde groepen die bekend zijn met de afgesproken betekenis.

Verschillende soorten gebaren

Er bestaan zoveel verschillende manieren van gebaren dat onderzoekers hebben geprobeerd verschillen te maken tussen de gebaren:

Ondersteunende en regulerende gebaren --> Zinnen of woorden accentueren met gebaren.

Illustrerende gebaren --> vaak gebruikt bij uitspraken over grootte, hoeveelheid of afstand

Open of gesloten gebaren --> gebaren met open opgerichte handpalmen duiden op eerlijkheid, onschuld, openheid en gastvrijheid. De handpalm omlaag suggereert het tegenovergestelde.

Emotiegebaren --> gebaren (gezichtsuitdrukkingen, vuist, hand voor mond) accentueren uitingen van emotie.

Beeldende gebaren --> beeldend vertellen door gebaren. Vaak visueel ingestelde mensen.

Indicerende gebaren --> vaak gebruikt bij richting aanduiding of weersvoorspelling

Aanpassende gebaren --> plaatsvervangende handelingen of andere gebaren die emotionele reacties onthullen (als mensen zich geen raad weten met hun handen als ze gespannen zijn)

Gewoontegebaren en rituelen --> alle gebaren die we in verschillende situaties volgens vaste patronen maken (cultuurafhankelijk), zoals zwaaien en hand geven bij groeten en gebaren in religieuze context.

Symbolen of embleemgebaren --> gebaren die woorden vervangen. Hand omhoog voor stop, duim opsteken voor goed of like, twee vingers als teken van vrede. Elke cultuur heeft zo zijn eigen embleemgebaren. Gebaren kunnen in een andere cultuur dus een afwijkende betekenis hebben.

Obscene gebaren en andere scheldgebaren --> gebaren die meer impact op een ander hebben dan woorden, frequent gebruikt om andere uit te schelden of te beledigen. Voorbeelden hiervan hoef ik niet te noemen, die kennen we allemaal wel.

Gebarentaal

Een compleet eigen taal is natuurlijk de gebarentaal die dove mensen gebruiken. Deze gebarentaal is een officieel erkende taal, die door de gebruikers daarvan speciaal moet zijn aangeleerd om de betekenissen te kennen. Het vervangt als het ware de spreektaal waarmee wij horenden communiceren. Het is een digitale taal, die bedoeld is voor communicatie op inhoudsniveau. De taal toont dan ook weinig gelijkenis met de lichaamstaal die iedereen spreekt. Het bijzondere is dat mensen die de gebarentaal gebruiken ook nog gebruik ‘moeten’ maken van de gewone lichaamstaal om zo hun emotie duidelijk te maken. Dove mensen gebruiken hun lichaam dus op twee manieren tegelijk en dat maakt het spreken van de gebarentaal extra moeilijk.

Interculturele communicatietraining

Het is in ieder geval duidelijk dat gebaren een belangrijke plaats hebben in onze communicatie en dan deze afhankelijk zijn van de moedertaal die je spreekt en de cultuur waarin je leeft. Tijdens onze interculturele communicatietrainingen komen wij terug op dit onderwerp.